تاریخچه چای

تاریخچه چای به چین باستان یعنی به‌طورتقریبی به 5000 سال پیش برمی‌گرده. طبق افسانه‌ها در سال 2732 قبل از میلاد مسیح، هنگامی‌که برگ‌های یک درختچه وحشی به ظرف آب جوش شن نونگ امپراطور چین ریخت، این نوشیدنی محبوب متولد شد. او بلافاصله به رایحه دلپذیر این دمنوش علاقه‌مند شد و مقداری از اون نوشید. طبق این افسانه امپراطور در زمان نوشیدنش احساس گرمی رو توصیف می‌کرد و می‌گفت مثل مایعی که از همه قسمت‌های بدنش عبور می‌کنه. آیا می‌دونین این مایع لذت‌بخش از کدام قسمت از چین منشا می‌گیره؟ با تاریخ و نحوه ورود اون به بخش‌های دیگه جهان و ایران آشنایی دارین؟

برای رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها باید ما رو تا انتهای مقاله دنبال کنین که شما رو به سفری تاریخی و کهن می‌بره. همچنین مطالب آموزنده و جالبی رو در مورد این نوشیدنی جذاب می‌فهمین که در نوع خود شنیدنی و جذاب هستن.

آشنایی با تاریخچه چای

شاید باید گفت یک اتفاق ناگهانی باعث پیدایش این دمنوش دلپذیر شد. گفته می‌شه آغاز تاریخچه چای در جنوب غربی چین به‌احتمال زیاد در یوننان رقم خورده. زمانی که امپراطور شن نونگ، جرعه‌ای از این نوشیدنی رو به‌طورناخواسته می‌نوشه و طعم و عطر اون امپراطور رو محصور می‌کنه.

البته داستان‌های دیگه‌ای هم در کتب به چشم می‌خوره. زمانی که امپراطور چین برای کشف خواص گیاهان دارویی مختلف اون‌ها رو روی بدنش امتحان می‌کرده؛ در آزمایش‌ها به این نتیجه می‌رسه که این گیاه به‌عنوان پادزهر عمل می‌کنه. شن نونگ نام این دم‌کرده رو “Ch’a” می‌ذاره. بنابراین بی‌خود نیست که تو فرهنگ ما هم بهش چای گفته می‌شه!

از اون به بعد این واژه به نمادی از نحوه تعادل بشر با طبیعت در فرهنگ چین شناخته شد. اما سوال اینجاست که چه بر سر ادامه تاریخچه چای اومد؟ کشور‌ها و مناطق دیگه کره زمین چجوری با این ماده محبوب آشنا شدن؟

با توجه‌ به گستره وسیع این موضوع در این مقاله سفری رو به تاریخ مناطق مهم تولیدکننده و مصرف‌کننده‌ای مانند چین، تبت، ژاپن، اروپا، هند و ایران در پیش می‌گیریم. به طوری که عبور از این هزارتوی تاریخی شما رو به پاسخ این پرسش‌ها می‌رسونه.

تولد چای در چین

محبوبیت این محصول در چین از قرن چهارم تا قرن هشتم به‌سرعت رشد کرد. این نوشیدنی دیگه تنها به‌عنوان دارو استفاده نمی‌شد بلکه به عاملی برای ایجاد شادابی در روز تبدیل شده بود. مزارع درختچه‌های کاملیا سیننسیس که برگ‌های چای از اون استخراج می‌شد، در سراسر این کشور پهناور شکل گرفتن و بازرگانان برگ‌های خشک این نوشیدنی ثروتمند شدن.

اگه به نوشته‌های کهن تاریخچه چای نگاهی کنین، لوازم تهیه و پذیرایی گران‌قیمت اون، ثروت و موقعیت صاحبانشون رو نشان می‌ده. علاوه بر این امپراطوری چین هم به‌طورکامل بر آماده‌سازی و تولید این محصول کنترل داشت. حتی برای تهیه اون از زن‌های جوان کمک می‌گرفتن که باید قوانینی رو رعایت می‌کردن. به‌طورمثال نوک انگشتانشون نباید برگ‌های این نوشیدنی رو آلوده می‌کرد. برای همین نباید سیر، پیاز یا ادویه‌جات قوی می‌خوردن.

انواع چای چگونه در چین تولید شد؟

در تاریخچه چای اومده که تا اواسط قرن هفدهم تمام مردم چین فقط از چای سبز استفاده می‌کردن. از این جا به بعد با گسترش تجارت خارجی، تولیدکنندگان برای جلب سلیقه مشتری و ارسال راحت‌تر به سایر کشور‌ها به فکر تغییر افتادن.

اون‌ها فهمیدن که با فرایند تخمیر یا اکسیداسیون می‌شه خواص چای رو حفظ کرد. به طوری که امروزه انواع سیاه به دست اومده از برگ‌های سیننسیس از نظر عطر و طعم حتی از انواع سبز طولانی‌تر و برای اهداف صادراتی هم مناسب‌تر هست.

پس از اون انواع اولانگ، زرد، سفید و پوئره هم با تغییر میزان فراوری تولید شدن. این نوشیدنی سال‌هاست که به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ چین باقی‌مونده. جالبه بدونین امروزه افراد زیادی در رقابت‌های چای شانگهای شرکت می‌کنن. در این مسابقات در حین نواختن ساز سنتی چین، مراسم چای‌خوری رو باید بدون نقص انجام و 1000 نوع مختلف از این نوشیدنی رو تشخیص بدن. در صورت گذر از این رقابت‌ها گواهی Tea Art به اون‌ها داده می‌شه.

تبت و تبدیل چای به ارز مبادلاتی!

چینی‌ها در آغاز قرن نهم میلادی شروع به ورود برگ‌‌های سیننسیس به تبت کردن و بخش دیگه‌ای از تاریخچه چای در این کشور شکل گرفت. آب‌وهوای سرد و زمین‌های صخره‌ای کشت این گیاه رو در این منطقه با مشکل روبه‌رو می‌کرد. برای همین این نوشیدنی با کمک کاروانی از گاو‌های کوهان‌دار وارد تبت می‌شد.

برای رسوندن این محصول محبوب گاو‌ها باید از مسیر طاقت‌فرسا و طولانی که به‌طورتقریبی یک سال طول می‌کشید و از بین بلندترین کو‌ه‌های جهان عبور می‌کردن. بااین‌حال روزانه نزدیک به دویست تا سیصد گاو پر از بارهای ارزشمند این گیاه وارد تبت می‌شدن.

این محصول در تبت محبوبیت زیادی پیدا کرد و به‌نوعی ارز تبدیل شد. به کارمندان و کارگران در ازای حقوق انواع فشرده اون رو پرداخت می‌کردن. این نوشیدنی امروزه جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مردمان تبتی داره. به‌گونه‌ای که هیچ مهمانی نباید بدون پذیرایی با این نوشیدنی منزل میزبان رو ترک کنه و فنجانش نباید هرگز خالی باشه.

ژاپن و مراسم چای خوری چانویو!

در اوایل قرن نهم در تاریخچه چای مسافرانی که از ژاپن به چین میومدن، با ارزش‌ها و سنت‌های این محصول آشنا شدن. راهبه‌های بودایی ژاپنی در زمان بازگشت از تحصیل در خارج کشور دانه‌های گیاه سیننسیس رو آوردن. به همین دلیل این نوشیدنی پرطرفدار به رسمی رایج بین راهبه‌های ژاپنی تبدیل شد. یکی از اون‌ها به نام ای سای در کتاب دو جلدیش نوشته که چای آخرین داروی ذهنی و پزشکی هست که توانایی ایجاد زندگی کامل رو داره.

بهتره بدونین مراسم مقدس چای ژاپنی به نام چانویو (Chanoyu) در اواخر قرن پانزدهم تحت تاثیر فلسفه‌های ژن بودیسم تکامل یافت. این مراسم به احترام فرایند تهیه و نوشیدن این محصول برگزار می‌شد که اهمیت فوق‌العاده‌ای داشت.

این فعالیت این‌قدر مهم بود که اتاق‌های مخصوصی برای صرف این نوشیدنی در حیاط خانه‌ها ساخته می‌شد. همچنین تسلط بر آداب اون نوعی امتیاز برای ازدواج دختران و زنان به‌حساب میومد. جالبه بدونین ژاپنی‌ها به نوشیدنی درست شده در چانویو، ماتچا می‌گفتن.

امروزه هم این محصول جهانی در فرهنگ ژاپنی به‌وضوح دیده می‌شه. طبیعت کوهستانی این منطقه و مساحت محدود زمین باعث شده که برای کشت این گیاه در دامنه کو‌ه‌ها بخش‌های مارپیچی رو بتراشن. همچنین تمایل ساکنان این کشور به طعم متفاوت موجب شد که محصول نهایی در مقایسه با انواع چینی، مزه سبزتر، قوی‌تر و شیرین‌تر داشته باشه.

اروپا و گسترش چای!

پرتغالی‌ها و هلندی‌ها اولین بار در سال 1610 این محصول رو به اروپا واردکردن. اما در سال 1662 ازدواج پادشاه چارلز دوم با پرنسس پرتغالی کاترین از براگانزا شروع تاریخچه چای رو در این قاره پررنگ کرد. ملکه جدید همیشه عاشق این نوشیدنی بود؛ برای همین به‌عنوان بخشی از جهیزیه با خود صندوق‌های از این محصول مرغوب چینی آورده بود. او دستور داد برای دوستان اشرافی در جشن از این نوشیدنی محبوب سرو کنن؛ بنابراین طولی نکشید که خبر اون در سراسر کشور پخش شد.

در ابتدای ورود این محصول تنها برای ثروتمندان قابل تهیه بود و قیمت بالا اون رو به خوراکی شیک و خاص تبدیل کرد. همچنین توانایی نوشیدن با ظرافت و مهارت از موقعیت اجتماعی افراد حکایت می‌کرد. به همین دلیل بسیاری از خانواده‌های اشراف و ثروتمند انگلیسی و هلندی در قرن هجدهم دستور دادن که نقاشی‌هایی از مراسم خانوادگی این نوشیدنی کشیده بشه.

تاریخ چای در هند

تاریخچه چای در هند زمانی شروع شد که صادرات انگلیس نتوانست با واردات این محصول همگام بشه؛ اما در اون زمان چین بیش‌تر از پنبه انگلیس به نقره علاقه داشت. با این‌حال یافتن نقره کار دشواری بود؛ برای همین انگلیسی‌ها به تولید تریاک در کلنی بزرگ آسیا یعنی هند متوسل شدن. اون‌ها در ازای دریافت نقره به چینی‌ها تریاک می‌دادن. بعد همان شمش‌های نقره رو برای خرید این نوشیدنی با چین معامله می‌کردن. این طرح غیرقانونی تا سال 1839 ادامه داشت؛ تا این‌که یک سال بعد انگلیس به چین اعلان‌جنگ کرد و در این شرایط چین با تحریم شدید صادرات این محصول محبوب مقابله‌به‌مثل کرد.

دشواری برای به‌دست‌آوردن این نوشیدنی چینی، بریتانیایی‌ها رو بر اون داشت که گزینه دیگه‌ای رو برای تولید این دانه‌های خشک ارزشمند پیدا کنن. در این ‌بین آب‌وهوا و ارتفاعات شمال هند به مکانی مناسب برای کشت این محصول تبدیل شد.

چیزی نگذشت که هندی‌ها در زمینه کاشت و پرورش این گیاه به تخصص رسیدن. بااین‌وجود فرآوری برگ‌های سیننسیس خود راز و دانش دیگه‌ای در تاریخچه چای داره. این جا بود که رابرت فورچون، گیاه‌شناس اسکاتلندی، با جاسوسی در فنون باستانی تهیه این نوشیدنی چینی، دانش و تجهیزات موردنیاز رو به هندی‌ها انتقال داد.

چای از چه زمانی وارد تاریخ ایران شد؟

زمان دقیقی از هنگام ورود این محصول به ایران در تاریخچه چای مشخص نشده؛ اما کشور ما به همراه چین، ژاپن، روسیه، انگلیس، ترکیه و مراکش یکی از بزرگ‌ترین ملت‌های جهان در استفاده از این نوشیدنی هست. با این‌حال مورخان معتقدن که این محصول در اوایل حکومت صفویان یعنی سال‌های 1501 تا 1722 میلادی به ایران آورده شده. اولین شواهد به قرن شانزدهم برمی‌گرده؛ یعنی زمانی قبل از اینکه این نوشیدنی در سال‌نامه اروپا ثبت بشه.

بااین‌حال گمان می‌ره که قهوه بیشتر در کشور ما رواج داشت، چون که در زمان صفویه مکان‌هایی به نام قهوه‌خانه شکل گرفتن. بااین‌حال رفته‌رفته چای به‌عنوان نوشیدنی ملی جایگزین قهوه در بین مردم شد. این تغییر رو در حدود سال‌های 1830 تا 1850 میلادی تخمین زدن.

جاده ابریشم و محبوبیت چای بین ایرانیان

در زمان‌های دور به لطف جاده ابریشم تجارت بین ایران و کشورهای دیگه افزایش یافت. از طرف دیگه حمل و جابه‌جایی برگ‌های درختچه کاملیا از چین در این مسیر آسان‌تر بود؛ بنابراین در تاریخچه چای شاید این زمان جای این نوشیدنی رو بین ایرانی‌ها باز کرده باشه. کشاورزان سعی کردن این گیاه رو در ایران هم پرورش بدن اما تلاش‌های اول اون‌ها چندان موفق نبود. سرانجام در سال 1899 میلادی اولین بذرهای چای در کشور کشت شد.

البته محمد میرزا کاشف السلطنه، دیپلمات وقت کشور، برای توسعه این صنعت به هند سفر کرد. نتیجه این سفر انتقال هزاران اصله نهال از هند به ایران و کاشت اون‌ها در خاک‌های منطقه گیلان بود. صنعت پرورش این گیاه ارزشمند به‌سرعت در منطقه جیزان و مازندران گسترش یافت و اولین کارخانه تولید مدرن این محصول در سال 1934 آغاز به کار کرد. به طوری که امروزه چند صد کارخانه در ایران به فرآوری این نوشیدنی مشغول هستن.

کلام آخر

در این مقاله گفته شد تاریخچه چای از افتادن برگ‌های درختچه این گیاه در فنجان امپراطور گیاه‌شناس باستانی چین هزاران سال پیش شکل گرفت. بعد‌ها با افزایش محبوبیت به جای‌جای جهان گسترش راه پیدا کرد. به طوری که ژاپن، هند، تبت، ایران و کشورهای دیگه سراسر جهان امروزه به مصرف‌کنندگان پرطرفدار این نوشیدنی تبدیل‌شدن.  اما حالا اگه با اطلاع از این‌ها به دنبال خرید چای مرغوب ایرانی از چای‌کاران شمالی هستین، بهتره به محصولات واجارو سر بزنین. تمام اقلام واجارو آزمایش کیفی شدن و کارت اصالت دارن که خیال مصرف‌کنندگان رو از بابت کیفیت آسوده می‌کنه. به طوری که بدون نیاز به سفر به شهرهای شمالی عطروطعم دلنشین و رنگ درخشان این نوشیدنی رو با تمام وجود احساس می‌کنین.